સામાન્ય બાગમાં આપણને સુગંધી પુષ્પો,અવનવા રંગોમાં ખીલેલા જોવા મળે છે. પરંતુ શ્રાવ્ય બાગમાં અવાજરૂપી છોડ પર, ઊગી નીકળેલા પ્રજ્ઞાલોકના અનોખા કુદરતી રંગોમાં શોભતા પુષ્પો ઠેર–ઠેર નજરે ચડે છે. પડકારની સુવાસથી મહેકતાં રંગબેરંગી મઘમઘતાં ફૂલોને નિહાળવાનો નજારો આપણને અવાજની દુનિયામાં ખોવાઈ જવાથી જડે છે. જેઓ અંતરની આંખો વડે,જગતને જાણી લે છે, તેઓ આત્મશ્રદ્ધાના પ્રકાશ વડે પોતાની પ્રગતિના પંથ પર ડગ માંડે છે, દોડવા લાગે છે. તેમની કલાના રૂપાળા રંગો દૃષ્ટિવાન લોકોની ચાહ બની જાય છે.
૨૬ ડિસેમ્બર ૨૦૧૯ ની સોનેરી સવાર, પોતાની શોભાનું કામણ સંકેલી વિદાયની વાટ પકડે, તે પહેલાં તો સૂર્યને બાનમાં લીધો હોય તેવું આકાશ દેખાવા લાગ્યું. કેટલાંક પ્રદેશમાં સૂર્ય સાવ ઢંકાઈ ગયો હતો. સાઉથના રાજ્યોમાં તેની વિશેષ અસર જોવા મળી હતી. સૂક્ષ્મદર્શક વડે સૂર્યગ્રહણનું દ્રશ્ય નિહાળતા લોકો સાઉથના રાજ્યોમાં ઠેર–ઠેર જોવા મળતા હતા. જ્યારે બીજી તરફ જેને અવાજની દુનિયાના બાદશાહ કહી શકાય, તેવા ગુજરાત રાજ્યની અંધશાળાઓના પ્રજ્ઞાચક્ષુ કલાકાર મિત્રો પોતાની કલાના રૂપેરી રંગોના મોતી વેરવા ભારે ઉતાવળા બની થનગની રહ્યા હતા.
ભાવનગરના ખૂબ જાણીતા એવા યશવંતરાય નાટ્યગૃહ શ્રી કૄષ્ણકુમારસિંહજી અંધ ઉદ્યોગ શાળાના યજમાન પદે, રાષ્ટ્રીય અંધજનમંડળ ભાવનગર જિલ્લા શાખા અને રાજ્ય શાખા અમદાવાદના સંયુક્ત ઉપક્રમે અખિલ ગુજરાત નેત્રહીન રાસ ગરબા-૨૦૧૯ સ્પર્ધાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાં કુલ ૭ સંસ્થાઓની ૧૩ ટીમોએ ભાગ લીધો હતો. પ્રાચીન અને અર્વાચીન એમ બે વિભાગમાં આ સ્પર્ધાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. જેને કલાનાં કસબી કહી શકાય તેવા અમૂલભાઈ પરમાર, નિપાબહેન ઠક્કર, હરેશભાઈ પટેલ, મમતાઝબહેન સમા, માનસીબહેન નાથાણી અને મિહિરભાઈ વજેરિયાએ નિર્ણાયક તરીકેની પોતાની સેવાઓ આપી હતી. પ્રજ્ઞાચક્ષુ બહેનોએ શ્રાવ્યબાગની શોભાને સજાવા પોતાની કલાના રંગો છૂટ્ટા હાથે આજે પાથર્યાં હતાં. તેમણે જાણે અભિનયના અજવાળે, ગ્રહણમાં સપડાયેલા સૂર્યના તેજની પૂર્તતા કરવા યત્ન આરંભ્યો હતો. “બંધ આંખોમાં” સોનેરી સપના આંજી આવી પહોંચેલા પ્રજ્ઞાચક્ષુ કલાકાર બહેનો આજે જરા પણ નમતું જોખવા તૈયાર ન હતા.
“આંખ મારી ઊઘડે ને,
મંજિલ શોધું,
ઉરમાં ઉમંગ ધરી,
મનમાં હું હરખું,
બાહ્ય આંખોનું તેજ ભલે લીધું,
અંતરની ખોલી આંખો,
કામણ તેં કીધું.
ઉષાના રંગો લઈ,
નાચે મારું હૈયું,
અભિનયના અજવાળે,
ચાહે “ઝગમગ”
જગત સારુ”.
બાહ્ય જગતને જીતવા માત્ર બાહ્ય ઇન્દ્રિયની શક્તિ કામ લાગતી નથી. જીતવા માટે જિજીવિષા પણ હોવી જરૂરી છે. ઝંખના વિના આપણને કદીએ સફળતા મળતી નથી. એક આળસુ માણસ હતો. તે જરા સરખો પણ શ્રમ કરવા તૈયાર થતો નહિ. તેના માતા–પિતાએ તેને ખૂબ સમજાવ્યો કે મહેનત કર્યા વિના આ જગતમાં આપણને કશુએ મળતું નથી. તેથી દરેક વ્યક્તિએ મહેનત કરવી પડે છે. તું પણ જો મહેનત નહિ કરે તો તને ધન, સંપત્તિ કે ખાવા પિવાનું કશુએ મળશે નહિ. તું ભારે દુ:ખી થઈ જઈશ. માટે મહેનત કરવાનું રાખ. પેલા આળસુ માણસ પર તેની કોઈ અસર થતી નથી. આખરે તેના માતા–પિતા કંટાળી તેને ઘરબાર છોડી નીકળી જવા હુકમ કરે છે. આળસુ માણસ ઘર છોડી નીકળી જાય છે. ચાલતા–ચાલતા ગામની બહાર પહોંચી જાય છે. ધોમધખતા સૂર્યના તાપથી બચવા તે એક વૃક્ષની નીચે આશરો લે છે. ભૂખ અને થાકના લીધે તે થોડીવારમાં વૃક્ષના શીતળ છાંયામાં ઘોર નીંદરમાં સરી પડે છે. પવનની ઝડપ વધતા જ વૃક્ષ પરથી જાંબુડા ખરવા લાગે છે. આળસુ માણસની આસપાસ ઘણા જાંબૂડા ખરે છે. સૂતા–સૂતા એક પણ જાંબુને તે સ્પર્શી શક્યો નહિ, એટલે તેમણે પોતાનું મોં ખોલી વૃક્ષ પર નજર દોડાવી. પવન ધીમો પડી જવાથી જાંબુ ખરતાં બંધ થઈ ગયા. એટલામાં થોડીવારમાં જ એક ઊંટ પર સવારી કરી ત્યાંથી માણસ પસાર થતો તેને નજરે પડ્યો. મોટો અવાજ કરી તે બોલ્યો: “એ ઊંટ સવાર, જરા નીચે ઊતર: મને થોડી મદદ કર”. સાંભળી ઊંટ સવાર ઘડીનો પણ વિલંબ કર્યા વિના નીચે ઊતરી પેલા વૃક્ષ નીચે સુતેલા માણસ પાસે પહોંચી ગયો: “હે મહાશય, હું આપની શી સેવા કરી શકુ છું? આપને શી બીમારી લાગુ પડી છે? જો આપ કહો તો હું આપને મારા ઊંટ પર બેસાડી હકીમ પાસે સારવાર માટે લઈ જવા તૈયાર છું”. સાંભળી આળસુ માણસ બોલ્યો: “હજૂર, પેલું જાંબુ મારા મુખમાં મૂકો. મને ભારે ભૂખ લાગી છે. આજુબાજુ ઘણા જાંબુ પડ્યા છે. તે વીણી વારાફરતી મારા મુખમાં મૂકવાનું ચાલું રાખવા તમને અપીલ પણ કરુ છું. ભૂખ્યાને ભોજન કરાવવાની ભલામણ આપણો ધર્મ પણ કરે છે. હે મહાશય, તમને મફતમાં પુણ્ય કમાવાની તક મળી છે. તમને પુણ્ય પ્રાપ્ત થશે અને મારી ભૂખ ભાંગશે”. ઊંટ સવારનાં મગજનો પારો આસમાને ચડી ગયો. તેમણે આળસુ માણસને બે-ચાર લાત લગાવી ચાલતી પકડી. બધા અંગો સાજા હોવા છતાં આળસુ સ્વભાવનો માણસ જાંબુના બદલે જાંબુના જ વૃક્ષ નીચે લાતો ખાય છે. તેમાં દોષ કોનો કાઢશો? ઊંટ સવારનો કે માર ખાનાર આળસુ માણસનો?
આપણે ઘણી વેળાએ આળસુ માણસની જેમ વરતીએ છીએ. મફતમાં મળેલી તક ખોઈ બેસીએ છીએ. ખોટા ઉધામા પણ આદરી દુ:ખી થતા હોઈએ છીએ. તેમાં તમે કોનો વાંક કાઢશો? ઇશ્વરનો? તમારા કર્મનો? કે તમારા નસીબનો! તમે કદી તમારી જાતને પ્રશ્ન પૂછ્યો છે?
ઉત્તર સીધો અને સરળ છે. ઊંટ પર બેઠેલા માણસ પાસે આપણી આળસના કારણે મદદ માગવા જઈએ તો મદદ મળવાના બદલે માર જ ખાવો પડે. આળસુ દીકરાને તો સગો બાપ પણ સંઘરવા તૈયાર થતો નથી. તેમાં બાપની લાગણીનો અભાવ હોતો નથી. દીકરાની કર્મનિષ્ઠાનો અભાવ હોય છે.
નિષ્ઠાની વાત નીકળી જ છે, ત્યારે રાસગરબાની સ્પર્ધામાં અખીલ ગુજરાત નેત્રહીન જાગૃત ટ્રસ્ટ,સંચાલિત સૌરાષ્ટ્ર પ્રજ્ઞાચક્ષુ સખીમંડળની બહેનોની એક નોંધવા જેવી વાત ઉલ્લેખવાનું મન થાય છે. બંને પગે દોડતો દીકરો જ્યારે પોતાની આળસના લીધે પિતાને પાવળુ પાણી આપવા પગ ઉપાડતો નથી, ત્યારે પાપા પગલી ભરતી પુત્રી પોતાના નાના પગ ઉપાડી પિતાની તરસ છિપાવી દે છે. અનેક મોટી સંસ્થાઓએ આળસ અને ઉદાસિનતાના લીધે સ્પર્ધામાં ભલે ભાગ ન લીધો, પરંતુ જેમણે પોતાની પાપા પગલી ભરવાનું હજુ હમણા જ શરૂ કર્યું છે. તે સૌરાષ્ટ્ર સખીમંડળને જેટલા અભિનંદન આપીએ તેટલા ઓછા છે. કારણ સખીમંડળે માત્ર ભાગ લેવા ખાતર લીધો ન હતો. તેમણે તો પ્રાચીન વિભાગમાં દ્વિતીય સ્થાન પ્રાપ્ત કરી પોતાની અદ્રશ્ય શક્તિના પણ દર્શન કરાવી આપ્યા છે. કોઈ સાધન નહિ, કોઈ સગવડ નહિ, કોઈ બજેટ નહિ છતાં દૃઢ મનોબળ અને સંકલ્પશક્તિ વડે તેમણે વિજય હાંસલ કર્યો છે. નિષ્ઠા અને ક્રિશાના વિશ્વાસનો પણ આ વિજય ગણી શકાય તેવી આ ઘટના છે. અમારી નિષ્ઠા અને આપણા બહેન શ્રી કીર્તિદાબહેન અને હસુમુખભાઈ ધોરડાની દીકરી ક્રિશાએ મળીને સખીમંડળની સ્પર્ધામાં રજૂ થયેલ કૃતિની કોરીઓગ્રાફી કરી હતી. બંને દીકરીઓથી ઉંમરમાં મોટી બહેનોને શીખવવાનો પડકાર તેમણે ઉઠાવ્યો હતો. બંને અમારી દીકરીઓનો પ્રજ્ઞાચક્ષુ બહેનોને શિખવવાનો આ પ્રથમ અનુભવ પણ હતો. જુદી–જુદી વયજૂથ ધરાવતા બહેનો પાસેથી કામ લઈ. અભિનયની દુનિયામાં કદમ ઉપાડી જીતવાનું હતું. ઘણું કપરું કામ નિષ્ઠા અને ક્રિશાએ ચપટી વગાડતા જ કરી બતાવ્યું છે. તે બંને દીકરીઓને પ્રસાર માધ્યમની પાંખે મારા અભિનંદન છે. માણસની ઇચ્છાશક્તિ કેટલું સુંદર પરિણામ આપી શકે છે!
શ્રાવ્યબાગને સજાવા આપણી કોરીઓગ્રાફી કરનાર બંને દીકરીઓની વિચારધારાને આગળ ધપાવી શકે તેવુ સામર્થ્ય ધરાવતું માનવબળ કેળવવું પડશે, ત્યારે જ આપણને ધારી સફળતા મળી શકશે. શ્રાવ્યબાગનું મઘમઘતું પુષ્પ દિન-પ્રતિદિન ફાલેફૂલે. તે જોવાની સૌ કોઈની સહિયારી જવાબદારી છે. ૧૯૮૧ નું વર્ષ સમગ્ર વિશ્વમાં વિકલાંગ વર્ષ તરીકે ઉજવવામાં આવ્યું હતું, જેના છેલ્લા ચાલીશ વર્ષમાં આપણને ખૂબ સારા પરિણામો મળ્યા છે. ખાસ કરીને અંધજનોના શિક્ષણ ક્ષેત્રના નવા દ્વાર ખૂલી રહ્યા છે. વિકાસ પામતી ટેકનોલોજી તેનું ચાલકબળ પુરવાર થયું છે. ઇ-મેઈલ, વ્હોટ્સ એપ, ફેસબુક, વેબસાઈટ, યૂ-ટ્યુબ, ઇન્સ્ટાગ્રામ, ટીક-ટોક જેવા અનેક માધ્યમોની મદદથી સંદેશાની આપ-લે ગણતરીની સેકંડોમાં આપણે કરી શકીએ છીએ. જેના કારણે પ્રજ્ઞાચક્ષુ વ્યક્તિ પણ અન્ય વ્યક્તિની જેમ જ્ઞાન પ્રાપ્તિની ખૂલેલી અવનવી દિશાઓમાં આગળ વધતો રહે છે. કોપ્યૂટર, મોબાઈલ અને એના જેવા બીજા ઘણાં ડિવાઈસ પ્રગતિના પડઘમ સાથે અંધજનોની વારે આવી રહ્યા છે. આ બધી ક્રાંતિ ઇશ્વરની ઇચ્છા અને તેમની કૃપા વડે થઈ રહી છે. એક વખતનો માણસ અંધ વ્યક્તિને પાપી માનતો હતો. તેને ઘરની દીવાલો વચ્ચે કાં તો પૂરવામાં આવતો હતો, કાં તો તેનો ત્યાગ કરી દેવામાં આવતો હતો. મેં અંધજનોના ઇતિહાસનો અભ્યાસ કર્યો છે. મને તેમાં બે બાબત જાણવા મળી છે.
એક વર્ગ એમ માનતો હતો કે અંધ વ્યક્તિ ગયા જન્મનો પાપી આત્મા હોવાથી તેને ઇશ્વરે શિક્ષા કરવા અંધાપો આપ્યો છે. તેનો ત્યાગ કરવામાં પરિવારની ભલાઈ છે. બીજો એક વર્ગ એમ માનતો હતો અંધપો ભલે શિક્ષા કરવા ભગવાન આપતો હોય છે, પણ જો તેને આપણે મદદ ન કરીએ તો ઇશ્વર નારાજ થઈ. આપણને પણ શિક્ષા કરવા અંધાપો આપી શકે છે. તેથી ડરના માર્યા કેટલાંક લોકો અંધજનને મદદ કરવાનું પસંદ કરતા હતા.
મિત્રો આજે સમય બદલાયો છે. કોઈ પણ અપેક્ષા વિના લોકો અંધજનોને મદદ કરવા આગળ આવવા લાગ્યા છે. લાખો ધનાઢ્ય પરિવાર પોતાની લક્ષ્મી અંધજનોના કલ્યાણ માટે વાપરતા થયા છે. અનેક લોકો અંધજનોના સેવાયજ્ઞમાં પોતાનું શ્રમદાન આપી રહ્યા છે. અંધજનો માટેનો આ સુવર્ણકાળ છે. આપણે તેનો લાભ ઉઠાવીએ. એવી મારી દરેક બંધુઓ અને ભગિનીઓને પ્રાર્થના છે.
હું હંમેશા અવાજની દુનિયાનો ચાહક બની, ઇશ્વરની સૄષ્ટિને સજાવવા માગુ છું. અવાજની દુનિયાના દરેક મઘમઘતાં પુષ્પોની સુગંધ મારા ભીતરમાં ભરી લેવા ઇચ્છુ છું. મને શ્રાવ્યબાગની મહેક મારી મંજિલ પર ચાલવા શક્તિ આપે છે. અંધજનોના વિકાસ માટે અવનવા પ્રદેશમાં હું ડગ માંડતો રહું છું. આવા જ એક પ્રયત્નના ભાગરૂપે પાલિતાણા મુકામે ભાવનગર જિલ્લાની માધ્યમિક અને ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળાઓના વહીવટી કર્મચારીઓના સંઘના સેમિનારમાં ખાસ યોજાયેલ સંગીત સંધ્યા કાર્યક્રમમાં પ્રજ્ઞાચક્ષુ બાળકોને લઈને જવાનું થયું હતું. કમનસીબે મારે બાળકોનો કાર્યક્રમ શરૂ થાય તે પહલા જ એક માઠા સમાચાર મળતા નીકળી જવું પડ્યું હતું. અમારા શિક્ષક ઋષિકેશભાઈ પંડ્યા અને રમેશભાઈ સાટિયાએ બાકીનો દોર સંભાળી લીધો હતો. સમગ્ર કાર્યક્રમમાં બંને શિક્ષકમિત્રોના નેતૃત્વ નીચે બાળકોએ લગભગ દસ–બાર કૄતિઓ પ્રસ્તુત કરી હતી. સુગમ સંગીત, ભજન અને ફીલ્મી ગીતો પ્રસ્તુત કરી સૌ કોઈને મંત્રમુગ્ધ કર્યા હતા જેને બહોળો પ્રતિસાદ મળ્યો હતો. કાર્યક્રમમાં ઉપસ્થિત રાજ્ય સંઘના પ્રતિનિધિઓ ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા હતા. બાળકોની કૄતિઓ માણી લોકો વરસી પડ્યા હતા. હું લોકોની આર્થિક ઉદારતા કરતા સંવાદની સરિતાના નીરને પખાળવાની મળેલી તકને વધુ મહત્વની માનુ છું. પ્રજ્ઞાચક્ષુઓની કલાશક્તિઓને પ્રદર્શિત કરવાનું મારું અભિયાન દિન-પ્રતિદિન આગળ ધપતું રહે છે. મારું આ અભિયાન કોઈ એક ચોક્કસ સંસ્થા, વિસ્તાર કે વ્યક્તિ પૂરતું સીમિત નથી. તેથી હું નિરંતર દરેક ક્ષેત્રમાં ડગ માંડતો જ રહું છું.
“શ્રાવ્યબાગનું પુષ્પ બની ભલા તેં મને મહેકવા દીધો,
ચમન મહી ચમકવા રૂપાળો રંગમંચ દીધો.
દર્પણની દુનિયામાં ભલા કોઈનો પ્રકાશ થઈ,
ઉજાસ ભરી દીધો.
“ઝગમગ” કહે શિષ ઝુકાવી પ્રભુ, તેં મારી આશાનો પ્રદેશ ભરી દીધો”.
