મારા જીવનનો વનપ્રવેશ અંતરના વલોપાતનો રહ્યો છે. ભીતરમાં ચાલતા અનેક તોફાનો વચ્ચે મારી વિચારોની નાવ ધીમી ગતિએ,પોતાનું અંતર કાપી રહી છે. ગત પાંચ દાયકામાં ન અનુભવ્યું હોય, તેવું નીતિગત પરિવર્તન જોવા મળ્યુ છે. તેમાંય છેલ્લા દાયકાનો ઉતરાર્ધ અનેક ચિંતાઓ લઈને આવ્યો હોય તેમ લાગે છે. રોજબરોજ બહાર પડતા ફતવા વધુ પીડા પહોંચાડે છે. સેવાક્ષેત્ર સાથે જોડાયેલો હોવાથી પ્રથમ નજરે તેને થતી હાનિ જલદી નજરે ચડે છે. છેલ્લી બે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રજૂ થયેલા ત્રણથી ચાર વાર્ષિક બજેટમાં થયેલા ફેરફારના લીધે, ચેરેટી સંસ્થાઓને મળતા અનુદાનની રકમમાં સારો એવો ઘટાડો થયો છે. આવી સંસ્થાઓને અનુદાન આપતા દાતાને મળતી કેટલીક કર રાહતો માટેની કલમો રદ કરી દેવામાં આવી છે. પાંત્રીશ સી. કલમ નાબૂદ થતા દાન આપતા દાતાઓને સો ટકા ટેક્ષ રાહત મળતી બંધ થઈ ગઈ છે. પરિણામે સેવાકીય સંસ્થાઓની કેટલીક યોજનાઓ અપૂરતા નાણાસ્ત્રોતના કારણે ખોરંભે પડી છે. જી. એસ. ટી. નો અમલ થવાના પગલે વિકલાંગોના ખાસ સાધનો તૈયાર કરવાની સામગ્રી,બ્રેઇલ પેપર સહિતની ઘણી ચીજવસ્તુઓ મોંઘી થઈ છે. અગાઉ આવી ઉત્પાદિત સામગ્રીને પ્રત્યેક્ષ કે પરોક્ષ કારમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવતી હતી. પ્રજ્ઞાચક્ષુ તેમજ વિકલાંગ વ્યક્તિઓ ઉપયોગ કરતા હોય તેવી ચીજ વસ્તુઓ ઉત્પાદિત કરતાં હોય તેવા એકમોને કેટલીક ટેક્ષ રાહત આપવામાં આવતી હતી. પ્રજ્ઞાચક્ષુ કે વિકલાંગ વ્યક્તિઓને ઉપયોગી સાધનો રાહતદરે પૂરા પાડવાની કોઈ પણ સરકારની જવાબદારી છે. તેથી જે–તે સરકારે આવી સાધન–સામગ્રી સરળતાથી દેશમાં ઉપલબ્ધ બને તેવા ઉપાયો હાથ ધરવા જોઈએ. મારે દુ:ખ સાથે કહેવું જોઈએ. મારી વયનો પાંચમો દાયકો ઘણો દુ:ખદ અને પીડા આપનારો નિવડ્યો છે. પહેલી ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૦ના રોજ રજૂ થયેલા બજેટની કેટલીક જોગવાઈઓ સેવાકીય સંસ્થાઓ માટે સ્પિડબ્રેકર બનીને આવી છે. તે ચેરિટી સંસ્થાઓના વિકાસને માઠી અસર કરશે. એટલું જ નહિ સેવા કરતી સંસ્થાઓએ તેના લાભાર્થીની ચિંતા બાજુ પર મૂકી નવા નિયોમો મુજબ રેકોર્ડ નિભાવા વધુ ધ્યાન આપવું પડશે. એટલે કે “તાસ ભાંગી ટબૂડી ઘડવાનું કામ કરવુ પડશે” વળી સેવાનું કાર્ય પડતું મૂકી રેકોર્ડ ઊભો કરવા કાળજી રાખવી પડશે. જે રીતે પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાઓના શિક્ષકો શિક્ષણ કાર્ય પડતું મૂકી સરકારની સૂચનાઓ મુજબ ઓનલાઈન ડેટા સબમિટ કરે છે. સરકારનું કામ ટેક્ષમાંથી કમાણી કરવાનું નથી. સરકારની જવાબદારી પ્રજાને સગવડો પૂરી પાડી તેની સુખાકારી વધારવાની છે. પીડિતો, વંચિતો, વિકલાંગોની પ્રાથમિક જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવાની પણ છે. સંસ્થાઓ નૈતિક રીતે આવી જવાબદારી વહન કરે છે. તેથી નાણાના અભાવે આવી પ્રવૄત્તિઓ અટકી ન પડે તે જોવાની જવાબદારી પણ સરકારની બને છે. તેથી નાણાકીય બજેટમાં રાહતો આપી. સરકારે ચેરીટી સંસ્થાઓને મજબૂત કરવી જોઈએ. કારણ કે વિકલાંગ વ્યક્તિ પણ સમાજનું અભિન્ન અંગ છે. તેથી તેના વિકાસ માટે દિવસ–રાત કામ કરતી સંસ્થાઓને લોકો દાન આપવા આગળ આવે તેવી જોગવાઇઓ ઘડી કાઢવી જોઈએ. એટલું જ નહિ દરેક સરકારે દાતાઓને કરવેરામાં ખાસ છૂંટછાટ મળે તેવા પગલાં ભરવા જોઈએ.
૨૦૨૦ ના બજેટની કેટલીક જોગવાઇઓ વિશે વિગતે ચર્ચા કરીએ તો આપ સૌને ખ્યાલ આવશે: ખતરાની ઘંટડી શું સૂચવે છે? હવે બેનામી દાન લઈ શકાશે નહિ. દાન આપનાર દાતાની સંપૂર્ણ વિગતોનો સંગ્રહ કરવા ખાસ રજિસ્ટર નિભાવવું પડશે. દાતાના પાનકાર્ડ અને આધારકાર્ડના નંબર સંસ્થાઓએ પોતાના રિટર્નમાં દર્શાવવા પડશે. ૧૨ એ. અને ૮૦ જી. પ્રમાણપત્ર દર પાંચ વર્ષે રિન્યુ કરાવવું પડશે. હાલ તે આજીવન છે. નવી સંસ્થાઓ ખોલવી હવે અઘરી બનશે. જૂની સંસ્થાઓ ચલાવવી હશે તો પણ આગળ જણાવેલી તમામ પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવી પડશે. નિયમોનું ચુસ્ત પાલન કરવા ટકોર કરવામાં આવી છે. ચૂક કરનાર સંસ્થાઓને મોટી પેનલ્ટી ભરવી પડશે. ટૂંકમાં, સરકાર કમાણી જતી કરવા નમતું જોખવા તૈયાર નથી. તમે જોયું તેમ આવી ચેરિટી સંસ્થાઓ દાતાઓના દાન પર ચાલતી હોય છે. તેથી સરકારે દાતાઓ ચેરિટી સંસ્થાઓને સહાય કરવા આગળ આવે તેવી જોગવાઈઓ પોતાના વાર્ષિક બજેટમાં રજૂ કરવી જોઈએ. એટલું જ નહિ આવા દાતાઓને પ્રોત્સાહન મળે તેવી અવનવી યોજનાઓ અમલમાં મૂકવી જોઈએ. ચેરિટી સંસ્થાઓ સમાજની કમર ગણાય છે. કમરને મજબૂત બનાવવા આપણા વડિલો વસાણા ખાવાની સલાહ આપતા આવ્યા છે. જેમ વસાણા શિયાળામાં ખાવા જોઈએ, તેમ દાતારૂપી સમાજના વસાણાને સરકારે વાર્ષિક બજેટમાં યાદ કરી તેને ધંધા વ્વવસાયમાં રાહત મળે તેવા પગલાં ભરવા જોઈએ. તંદુરસ્ત સમાજ રચના માટે સરકારે ગંભીરતાથી વિચારવાનો સમય પાકી ગયો છે. દુનિયાના દેશો આ દિશામાં ઘણા જ આગળ નીકળી ગયા છે. શિક્ષણમાં આમૂલ પરિવર્તનની જરૂર છે. યાદશક્તિના બદલે સંવેદનશીલતાને શિક્ષણમાં વધુ મહત્વ આપવાની આવશ્યકતા છે. વર્તમાન સમયમાં શિક્ષણમાં વ્યક્તિનો ગુણાંક જેટલો ઊંચો આવે છે, તેટલો ભાવાંક દ્રશ્યમાન થતો નથી. પરિણામે કાર્ય સાથે તેનો લગાવ હોતો નથી. આવા લોકોનો ધ્યેય ધન કમાવાનો રહે છે. તેને દેશના લોકોની ચિંતા ભાગ્યે જ સ્પર્શી શકે છે. ભાવાંકથી વંચિત સંવેદનહીન સત્તાના સિંહાસને બેઠેલો માણસ તેના સ્વભાવ મુજબ કામ કરતો હોય છે. તેથી તેને આર્થિક લાભ સિવાય કશુંય નજરે પડતું નથી. સંવેદનહીન લોકો પૈકી ઉચ્ચ અધિકારી કે ચૂંટાયેલા સભ્યોમાંથી કોઈ વ્યક્તિ મંત્રી પદે પહોંચી જાય છે, ત્યારે તેના માઠા પરિણામો દેશની જનતાને સહન કરવા પડે છે. પોતાનો રાજકીય રોટલો શેકવા પ્રજા વચ્ચે ફૂટ પડાવી, સત્તાનો તાજ પહેરવા ભાષાનો વૈભવ પાથરી નાટકનો નાયક બની જાય છે. લાગણીના અભિનયનું નાટક ભજવી પોતાની સત્તાનો પરવાનો તાજો કરી લેતા હોય છે. તો વળી કેટલાક પોતાનો પાકો થયેલો પરવાનો અકબંધ રાખવા નીતનવા બાના શોધી કાઢતા હોય છે. પોતાનો કક્કો ખરો કરવા પ્રજાને ગેરમાર્ગે દોરે છે. એટલું જ નહિ, સત્તા અને પૈસાના જોરે મોટા સરઘસો કઢાવી કીમતી માનવ કલાકોનો ભોગ લેતા હોય છે. આજ–કાલ નાગરિક સંશોધન કાયદાના નામે સરકાર માથે રહી શાંતિને ડોળવાનું કામ કરી રહી છે. દેશમાં શાંતિ જાળવવા કાયદાઓ અમલમાં લાવવામાં આવે છે. પરંતુ અહીં તો કાયદાના નામે અશાંતિને આમંત્રિત કરવામાં આવે છે. સરકાર ગામેગામ રેલીઓ અને સભાઓ ભરી રહી છે. વિરુદ્ધમાં સભાઓ કે રેલીઓ યોજાય તે સમજાય તેવી બાબત છે. પણ કાયદાની તરફેણમાં સરકારને ઢોલ–નગારા સાથે મેદાનમાં કેમ આવવું પડે છે. તે મારી સમજમાં આવતું નથી. મારા ત્રેપન વર્ષમાં મેં કોઈ સરકારને આ રીતે મેદાનમાં આવતી જોઈ નથી. સૂર્યને તેના પ્રકાશની જાહેરાત કરવા શા માટે આવવું પડે? ગમે તેવા ઘટાટોપ વાદળો છવાય જાય તો પણ સૂર્યનો પ્રકાશ છાનો રહેતો નથી. એટલે કે આપણને દિવસ–રાતનો અનુભવ થયા વિના રહેતો નથી. સરકારની બાબતમાં પણ આ વાત લાગુ પડે છે. પ્રજાના કલ્યાણની યોજનાઓ માટે મેદાનમાં આવવાના બદલે પ્રજાના હૃદય સુધી પહોંચવાની જરૂર છે.
દેશમાં ૧૮૮૭ માં પ્રથમ પંજાબના અમૃતસરમાં અંધશાળાનો પ્રારંભ થયો હતો. દેશમાં વિદેશી શાસન હોવા છતાં જે તે સરકારે તેને સહાય કરી હતી. આજે ગંગા ઊલટી વહેવા લાગી છે. ચેરિટી સંસ્થાઓ માટે અનેક નિયંત્રણો દાખલ કરવા દર પાંચ વર્ષે નોંધણી પ્રમાણપત્ર તાજું કરાવું પડશે. આવી કામગીરી ઓનલાઈન કરવાની હોવાથી સક્ષમ સ્ટાફ રોકવો પડશે. એક તરફ દાન આપતા દાતાઓને મળતી કર રાહતો ઓછી કરવામાં આવે છે. બીજી તરફ સંસ્થાઓના ખર્ચમાં તોતિંગ વધારો થાય,તેવા નિયમો દાખલ થઈ રહ્યા છે. એટલું જ નહિ, મંજૂર થયેલ મહેકમ મુજબ પણ સંસ્થાઓને કર્મચારીઓ ફાળવવામાં આવતાં નથી. વયમર્યાદાના લીધે ખાલી પડેલી જગાઓ ભરવામાં આવતી નથી. કેટલીક ખાલી પડેલી જગાઓ સમયાંતરે રદ કરી દેવામાં આવે છે. પીડિતો, વંચિતો, વિકલાંગો કે નબળા વર્ગને મદદ કરવાની જવાબદારી માત્ર સંસ્થાઓની જ હોય, તેમ સરકાર વર્તી રહી છે. અંતરની આંખે દેખાતા ભાવ વ્યક્ત કરી હળવો થવા ઇચ્છું છું.
“વેદનાની વાદળી વરસી પડે તો શું થયું?
કાળમીંઢ પથ્થર ક્યાં પીગળી જાય છે?
“ઝગમગ” તારો દરબાર વિખરાય જાય તો શું થયું?
ભલા અમારો વૈભવ કેવો પથરાઇ જાય છે?”
“વેદનાનો વંટોળ ભલે ગમે તેવો ચડે, દુ:ખનો પાનખર ભલે લાંબો ચાલે,
અજ્ઞાનનો અંધકાર ચોમેર પથરાઈ ભલે,બધી સીમાઓને ઘેરી વળે ભલે,
પણ દર્પણના દ્વાર ખોલી દોસ્તો અમે,નીકળી પડીશું ચેહરો અમારો સજાવા.
ચિંતા ભલે લાખો લોકો કરતા રહે,
કાશ અમારી સત્તાનો “ઝગમગ” પરવાનો પાકો કરી લઈશું”
લાલચું લોકો તેની સત્તા જમાવા ગમે તેવા વિગ્રહો કરાવી પોતાની સત્તાનો પરવાનો પાકો કરી લેતા હોય છે. તેમની નીતિ “કન્યા મરો, વર મરો, મારું તરભાણું ભરો” જેવી હોય છે, આવા લાલચું સત્તાધીશો પોતાની યોજના પાર પાડવા સાંઠગાંઠ કરી અઢળક ધન કમાય લેવામાં રચ્યાપચ્યા રહે છે. પ્રજાનું ધ્યાન આવા મુદ્દાઓ પર કેન્દ્રિત ન થાય તે માટે અનેક પ્રપંચ રચવામાં આવે છે. પ્રજા સમક્ષ સભામાં ઇતિહાસની બનાવટી ઘટનાઓ રજૂ કરી, તેને ગેરમાર્ગે દોરી ચૂંટણીમાં વિજેતા બનતા હોય છે. તેથી આવા તકવાદી લોકોને ઓળખી લઈ, લોકશાહી પ્રણાલીને આપણે ઉગારી લેવી પડશે. નાટકનો કલાકાર રાજા મહારાજાનું મહોરું પહેરી પોતાની કલા પાથરી દર્શકોને જીતી લે છે, તેમ સત્તાનો લાલચું નેતા લોકશાહીનું મહોરું પહેરી રાજગાદી મેળવી લેતા હોય છે. કોઈ પણ કાયદો ઘડવાનો અધિકાર સંસદનો છે. બહુમતિ જે પક્ષ ધરાવતો હોય તેણે દેશના નાગરિકોના હિતમાં જરૂરી ખરડા સંસદમાં લાવી, તેને પસાર કરી, નિયમો અર્થાત કાયદાનું અસરકારક અમલીકરણ કરવાનું હોય છે. પોતાનો નિર્ણય ખરો ઠેરવવા રોડ પર આવવાની જરૂર નથી. નાગરિક સંશોધન કાયદાની જોગવાઈઓ વિશે, ચાલતો મતભેદ લોકતંત્ર માટે ખતરાની ઘંટડી બની રણકી રહ્યો છે. લોભી નેતાઓની લોલુપતાનો પડઘમ શાંત નહિ પડે તો સત્તાનો સંગ્રામ હોલિકાની જેમ ભડકે બળશે. પ્રજા તેમાં શેકાઈ મરશે, ત્રીજો કોઈ ફુલાય ફરશે. ગાંધીનો આઝાદ દેશ ઘરના લોકોથી ઉજજડ બની, ઉદાસ બનશે, પછી નહિ રહે ફળ મીઠા ખાવા જેવા. લોકશાહી લુંટાય જશે. આપણી આઝાદી એળે જશે. હું તો આ બધી ચિંતાઓથી ગૂંગળાઈ રહ્યો છું. તમને કહી મારો બોજ હળવો કરવા ઇચ્છું છું. તમે મારી વારે આવશો તો આનંદ થશે. અંતરના આગણે ખુશીના પડઘમ વાગશે. મહાત્મા ગાંધીના આશીર્વાદનો વરસાદ વરસશે. તેમાં ભીંજવાનું મને અને તમને ખૂબ ગમશે.
“ગમતું મળે તો એલા,
ગુંજે ના ભરીએ,
ગમતાનો કરીએ ગુલાલ”
આપણને ગમતી વસ્તુ મળે તો તેને આપણા ખીસામાં મૂકવાના બદલે તેની લહાણી કરવી જોઈએ. આ પંક્તિ મને એટલે યાદ આવે છે કે છેલ્લા ઘણા સમયથી દેશના મોટાભાગના રાજ્યોમાં કોઈ એક રાજકીય પક્ષને સફળતા મળે છે, તેથી તેમણે ઉદાર બની તટસ્થ રહી દરેકની સુખ–શાંતિ માટે નીતિઓ ઘડવી જોઈએ. સરકારની તિજોરી ભરવાના બદલે સમાન સમાજરચનાને ઉત્તેજન મળે તેવા આર્થિક લાભ આપવા જોઈએ. સરકારના નાના કામને મોટું દેખાડવા, અઢળક નાણાનો વ્યય થતો રોકવાની જરૂર છે. પોતાનો વટ પાડવા અન્ય દેશોને આર્થિક મદદ કરવાની જાહેરાત સાંભળી વિચાર આવે છે: “ઘરના છોકરાં ઘંટી ચાંટે ને ઉપાધ્યાયને આંટો” દેશના ગરીબોને પૂરતી સવલત મળી નથી, ત્યારે અન્ય દેશોને મદદ કરવાની જરૂર જણાતી નથી. વાતુએ આંબા પાકતા નથી. તેનો ઉછેર ખૂબ જતનથી કરવો પડે છે. દેશને સમૄદ્ધ બનાવવા ઉત્તમ સમાજરચનાને ટેકો મળે તેવી યોજનાઓનો અમલ કરવો પડે.
ત્યારે ખતરાની ઘંટડીનો નાદ કહે છે:
“વારાફરતી વારો આવે નાના મોટા સૌનો,
સો દાડા સાસુના તો એક દાડો વવનો”
જ્યારે આ સંવાદ મંદિરની ઝાલર બની રણકવા લાગશે, ત્યારે ઝાલરનો નાદ આપણા કલ્યાણનો સંવાદ બની જશે. રણકતો નાદ મને અને તમને જોડશે:
“આશાનું આંગણું સજાવા, હૈયે ધરજે હામ,
માનવતાની મહેક બની તું,
અંધજગતના ‘ઝગમગ’ કરજે કામ”
લેખક: લાભુભાઈ ટી.સોનાણી
